ತೊಂಬತ್ತರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಆರ್ಥಿಕ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿಗೆ ಸಿಲುಕಿದ್ದ ಭಾರತಕ್ಕೆ ‘ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆ’ಗಳೆಂಬ ಟಾನಿಕ್ ಮೂಲಕ ಚೇತರಿಕೆ ನೀಡಿದವರು ಡಾ. ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್. ಪಿ.ವಿ.ನರಸಿಂಹರಾವ್ ಪ್ರಧಾನಿ ಹಾಗೂ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವರಾಗಿದ್ದ ಸಂದರ್ಭವದು. ಆರ್ಥಿಕ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿನ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲೇ ಕೇಂದ್ರ ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವರಾಗಿ ಸಿಂಗ್ ಅವರು ನರಸಿಂಹರಾವ್ ಅವರು ನೇಮಿಸಿಕೊಂಡರು. ವ್ಯಾಪಕ ವಿರೋಧದ ನಡುವೆಯೂ ಆಗ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಪಿಜಿ (ಉದಾರೀಕರಣ, ಖಾಸಗೀಕರಣ ಮತ್ತು ಜಾಗತೀಕರಣ) ಜಾರಿಗೆ ತಂದರು. ಈ ಕ್ರಮ ಭಾರತದ ಅರ್ಥವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ದಿಕ್ಕನ್ನೇ ಬದಲಾಯಿಸಿತು. ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಕುಂಟುತ್ತ ಸಾಗಿದ್ದ ಭಾರತ ವೇಗ ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು.
ದೇಶ-ವಿದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿ ಅದಾಗಲೇ ಅಪಾರ ಜ್ಞಾನ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಗಳಿಸಿದ್ದರು. ತಮ್ಮ ಆರ್ಥಿಕ ಜ್ಞಾನವನ್ನೆಲ್ಲ ಭಾರತದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಧಾರೆ ಎರೆದರು. ದೇಶದಲ್ಲಿ ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳನ್ನು ತಂದರು. ಹಾಗಾಗಿ, ಅವರನ್ನು ಭಾರತದ ಉದಾರೀಕರಣ ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರ ಜೊತೆಗೆ ಸ್ನೇಹಪರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ಉಳ್ಳವರಾಗಿದ್ದರು. ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿಗಳಿಂದಲೂ ಮೆಚ್ಚುಗೆ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ವ್ಯಕ್ತಿ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್.
1971ರಲ್ಲಿ ಡಾ. ಸಿಂಗ್ ಅವರು ವಾಣಿಜ್ಯ ಸಚಿವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಆರ್ಥಿಕ ಸಲಹೆಗಾರರಾಗಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ಸೇರಿದರು. 1972ರಲ್ಲಿ ಇವರನ್ನು ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯದ ಮುಖ್ಯ ಆರ್ಥಿಕ ಸಲಹೆಗಾರರಾಗಿ ನೇಮಕ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಡಾ. ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಯಾಗಿ, ಯೋಜನಾ ಆಯೋಗದ ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ, ಭಾರತೀಯ ರಿಜರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಗೌರ್ನರ್ ಆಗಿ, ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಗಳ ಸಲಹೆಗಾರರಾಗಿ, ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಅನುದಾನ ಆಯೋಗದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಸರ್ಕಾರದ ವಿವಿಧ ಹುದ್ದೆಗಳಲ್ಲಿ ಉನ್ನತ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಅವರು ಅಲಂಕರಿಸಿದ್ದರು.
ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತದ ಆರ್ಥಿಕ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ತಿರುವು ಮೂಡಿತು. 1991 ರಿಂದ 1996 ರವರೆಗೆ ಡಾ. ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಭಾರತದ ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. ಅವರು ಆಗ ಮಾಡಿದ ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳಿಗೆ ಈಗಲೂ ವಿಶ್ವದ ಮನ್ನಣೆ ಇದೆ. ಜನಪ್ರಿಯದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ನೋಡುವುದಾದರೆ ಭಾರತದ ಅಂದಿನ ದಿನಗಳು ಡಾ. ಸಿಂಗ್ ಅವರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಬಿಂಬಿಸುತ್ತವೆ.
ವಿದೇಶಾಂಗ ನೀತಿಗಳು
ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಪಥದಲ್ಲಿ ಭಾರತವನ್ನು ಮುನ್ನಡೆಸಲು ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ತೆಗೆದುಕೊಂಡ ವಿದೇಶಾಂಗ ನೀತಿಯ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಸಹ ಗಮನಾರ್ಹವಾದ ಹೆಜ್ಜೆ ಗುರುತು ಮೂಡಿಸಿವೆ. ಭಾರತದ ಜಾಗತಿಕ ಸ್ಥಾನಮಾನ ಮತ್ತು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ನೆರೆಯ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳೊಂದಿಗೆ ಕೆಲವು ಗಮನಾರ್ಹ ಒಪ್ಪಂದಗಳಿಗೆ ಇದು ಸಾಕ್ಷಿಯಾಯಿತು. ಭಾರತ-ಯುಎಸ್ ಪರಮಾಣು ಒಪ್ಪಂದವು ದೇಶದಲ್ಲಿ ಭಾರೀ ರಾಜಕೀಯ ಗದ್ದಲದ ಕಿಡಿ ಹೊತ್ತಿಸಿತ್ತು. ಆಗಿನ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಎಡರಂಗದಿಂದ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಹಿಂತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಮತ್ತು ಬಹುಮತವನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ಡಾ. ಸಿಂಗ್ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಸವಾಲಾಗಿತ್ತು.
2008 ರಲ್ಲಿ ಸಹಿ ಮಾಡಿದ ಹೆಗ್ಗುರುತಾಗಿರುವ ಭಾರತ-ಯುಎಸ್ ಪರಮಾಣು ಒಪ್ಪಂದವು ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಸಾಧನೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಈ ಒಪ್ಪಂದವು ಭಾರತದ ದಶಕಗಳ ಕಾಲದ ಪರಮಾಣು ಪ್ರತ್ಯೇಕತೆಯನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿತು. 1974 ರ ಪರಮಾಣು ಪರೀಕ್ಷೆಗಳ ನಂತರ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ನಾಗರಿಕ ಪರಮಾಣು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ಇಂಧನವನ್ನು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. ಒಪ್ಪಂದವು ಕೇವಲ ಶಕ್ತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಅಲ್ಲ, ಇದು ಪ್ರಮುಖ ಶಕ್ತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಭಾರತದ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಮರುರೂಪಿಸಿತು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಯುನೈಟೆಡ್ ಸ್ಟೇಟ್ಸ್ ಮತ್ತು ಆಳವಾದ ರಕ್ಷಣಾ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರ ಸಂಬಂಧಗಳಿಗೆ ಅಡಿಪಾಯ ಹಾಕಿತು. ಇದಲ್ಲದೆ, ಒಪ್ಪಂದವು ಭಾರತವನ್ನು ಜವಾಬ್ದಾರಿಯುತ ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿಯನ್ನಾಗಿ ಇರಿಸಿತು. ಅದರ ಜಾಗತಿಕ ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹತೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು.
ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಅಧಿಕಾರಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಆದರು. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲವನ್ನು ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಭಾರತವು ಸಕ್ರಿಯ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿತು. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಭೂತಾನ್, ನೇಪಾಳ ಮತ್ತು ಮಾಲ್ಡೀವ್ಸ್ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಕಡೆಗೆ ಸಾಗಿದವು. ಭಾರತವು ಈ ಪರಿವರ್ತನೆಗಳನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಿತು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ನೇಪಾಳದಲ್ಲಿ, ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಸರ್ಕಾರವು ವರ್ಷಗಳ ಅಂತರ್ಯುದ್ಧವನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿದ ಶಾಂತಿ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಸುಗಮಗೊಳಿಸಿತು. 2009 ರಲ್ಲಿ ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಬಂದ ನಂತರ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದೊಂದಿಗಿನ ಸಂಬಂಧಗಳು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿ ಸುಧಾರಿಸಿದವು. ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಸರ್ಕಾರವು ಗಡಿಯಾಚೆಗಿನ ಉಗ್ರಗಾಮಿತ್ವವನ್ನು ನಿಭಾಯಿಸಲು ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಲು ಹಸೀನಾ ಅವರ ಆಡಳಿತದೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟವಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದೆ. ತೀಸ್ತಾ ನೀರು ಹಂಚಿಕೆ ಒಪ್ಪಂದದಂತಹ ಬಗೆಹರಿಯದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಕಾಲಹರಣ ಮಾಡಿದ್ದರೂ, ಭಾರತ ಮತ್ತು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸಂಬಂಧಗಳ ಒಟ್ಟಾರೆ ಪಥವು ಸಕಾರಾತ್ಮಕವಾಗಿತ್ತು.
ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಭಾರತ-ಜಪಾನ್ ಸಂಬಂಧಗಳು ಅರಳಿದವು. 2007 ರಲ್ಲಿ, ಜಪಾನ್ ಪ್ರಧಾನಿ ಶಿಂಜೋ ಅಬೆ ಅವರು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದಾಗ ಕ್ವಾಡ್ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದರು. ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಸರ್ಕಾರವು ಜಪಾನ್ನೊಂದಿಗೆ ಕಾರ್ಯತಂತ್ರದ ಪಾಲುದಾರಿಕೆ ಒಪ್ಪಂದ ಮತ್ತು ಮುಕ್ತ ವ್ಯಾಪಾರ ಒಪ್ಪಂದಕ್ಕೆ ಸಹಿ ಹಾಕಿತು. ಮುಂಬರುವ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಬಲವಾದ ರಕ್ಷಣಾ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಸಹಕಾರಕ್ಕಾಗಿ ವೇದಿಕೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿತು.
ಮುಂಬೈ ಭಯೋತ್ಪಾದಕ ದಾಳಿ ಕರಾಳ ದಿನ
ಆದಾಗ್ಯೂ, ಸಿಂಗ್ ಅವರ ವಿದೇಶಾಂಗ ನೀತಿಯು ಅದರ ಸವಾಲುಗಳಿಲ್ಲದೆ ಇರಲಿಲ್ಲ. 2008 ರ ಮುಂಬೈ ಭಯೋತ್ಪಾದಕ ದಾಳಿಯು ಆಧುನಿಕ ಭಾರತೀಯ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಕರಾಳ ಅಧ್ಯಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಭಯೋತ್ಪಾದಕರು ನಡೆಸಿದ ದಾಳಿಗೆ ಬಲವಾದ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ನೀಡಬೇಕೆಂಬ ಒತ್ತಾಯ ಕೇಳಿಬಂದಿತ್ತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಸರ್ಕಾರವು ಮಿಲಿಟರಿ ಪ್ರತೀಕಾರವನ್ನು ಮಾಡದಿರಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿತು. ಬದಲಿಗೆ ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕ ಒತ್ತಡ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಖಂಡನೆಗಳ ಮೇಲೆ ಗಮನ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿತು. 2009 ರ ಶರ್ಮ್ ಎಲ್-ಶೇಖ್ ಶೃಂಗಸಭೆಯಲ್ಲಿ ದಾಳಿಯ ಕೆಲವೇ ತಿಂಗಳುಗಳ ನಂತರ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದೊಂದಿಗೆ ಮಾತುಕತೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ನಿರ್ಧಾರವು ವ್ಯಾಪಕ ಟೀಕೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನವನ್ನು ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕವಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸಲು ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಪ್ರಯತ್ನಗಳ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ಗಡಿಯಾಚೆಗಿನ ಭಯೋತ್ಪಾದನೆ ಅಡೆತಡೆಯಿಲ್ಲದೆ ಮುಂದುವರೆಯಿತು.
ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ವಿದೇಶಾಂಗ ನೀತಿಯ ಪರಂಪರೆಯು ವಿರೋಧಾಭಾಸಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. ಭಾರತ ಮತ್ತು ಯುಎಸ್ ನಡುವಿನ ಪರಮಾಣು ಒಪ್ಪಂದ ಮತ್ತು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಮತ್ತು ಜಪಾನ್ನೊಂದಿಗೆ ಬಲವಾದ ಸಂಬಂಧಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಂತಹ ಅವರ ಸಾಧನೆಗಳು ದೀರ್ಘಾವಧಿಯ ಯೋಜನೆಗಾಗಿ ಅವರ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದವು. ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿದವು.
